Ü  در واقع با پایان این جنگ؛ ناکثین و همراهانشان نتیجه ی کار خود را در این سرا دیدند. آن سرا هم که تنها خداوند یکتا بدان آگاه است. هر چند که آیاتی از قرآن کریم در این زمینه ذکر شد.

    با پایان جنگ،حضرت علی ع وارد بصره و سپس مسجد بزرگ آن شد و با آمدن مردم بر فراز منبر رفت و پس از ستایش خداوند یکتا و درود بر پیامبر ص چنین فرمود:

اما بعد، خداوند دارای رحمت وسیع و عذاب دردناک است. ای مردم بصره ای سپاه زن و پیروان چهارپا[1]؛ در باره ی من چگونه فکر می کنید؟ تا هنگامی که شتر نعره می زد پیکار می کردید و چون از پای در آمد گریختید، اخلاق شما پست و پیمان شما ناپایدار و آب شما شور و تلخ است، سرزمین شما به آب نزدیک و از آسمان دور است، به خدا سوگند روزی خواهد رسید که این شهر را چنان آب فرو گیرد که فقط کنگره های مسجد آن چون سینه ی کشتی از دریا دیده شود. اکنون به خانه های خود باز گردید.[2]

       حضرت علی ع پس از گماردن عبدالله ابن عباس بر حکومت بصره به سوی کوفه حرکت کرد و چون مشرف بر آن شد پیرامون آنجا نیز سخنانی ایراد کرد و ... سپس اولین نماز جمعه را در کوفه گزارد و خطبه ای خواند و در ضمن آن پس از سپاس و ستایش خداوند یکتا و اقرار به این که به او ایمان دارد و بر او تکیه و توکل می کند و به او پناه می برد[3]، به این موضوع اشاره فرمود که هدایت و گمراهی همه به دست خداست[4]... پس از این به وحدانیت خدا و رسالت حضرت محمد ص گواهی داد و در ادامه مردم و مخاطبین را به تقوای الاهی سفارش نمود و ... این که باید از عذاب خدا بترسند و بدانند که بیهوده آفریده نشده اند... چرا که دنیا فانی و تنها آخرت باقی است...[5]

    علی ع در ادامه و پس از اینها باز نمایندگان خود را بر سایر شهرها و ولایات اسلامی بر گزید و گسیل کرد و خود با همراهان به سوی شام حرکت نمود.[6]

ث ) نتیجه گیری بحث ناکثین

1- این که عایشه همسر رسول گرامی اسلام ص پیش از قتل عثمان به حج رفته بود و پس از آنکه مردم با علی ع بیعت کردند نیز در مدینه و این بیعت حضور نداشته است.

2- این که طلحه و زبیر از کسانی بوده اند که همراه دیگر مردم، پس از قتل خلیفه ی سوم به در خانه ی علی ع رفته و او را طی درخواستی و با اراده ی خود انتخاب و به عنوان خلیفه ی برگزیده از میان خود ضمن شناخت فضایل و سوابق مجاهده هایش در راه دین در کنار پیامبر مکرم اسلام ص با او بیعت کرده اند.

3- این که این دو پس از بیعت و آگاه شدن از آهنگ و قصد امیر المومنین مبنی بر حرکت از مدینه به سوی عراق[7] و نیز روشن شدن این امر که مسلما چه کسانی در اقدام نخست حضرت به عنوان نمایندگان او به شهرها و ولایات اسلامی برگزیده و گسیل شده اند[8] لذا از آن بزرگوار ع جهت گزاردن حج اجازه می گیرند و با اذن او به سوی مکه می روند.

4- پس از اتمام حج، طلحه و زبیر نزد عایشه که هنوز در مکه است می روند و از خونخواهی عثمان سخن به میان می آورند و این که قاتلان خلیفه ی مقتول، سرداران علی ع و در میان جمعیت بیعت کننده ی با اویند... امری که عایشه پس از پرسش و پاسخ هایی می پذیرد که آنان را در این راه همراهی کند لذا با اعلان آن یعنی موضوع " خونخواهی خلیفه ی سوم " در بین مردم حجاز و جلب کسانی که همراه آنان شدند به سمت بصره حرکت می کنند تا از آنان نیز بیعت گرفته و به اصطلاح به خونخواهی عثمان مبادرت ورزند.

   1/ 4 ) نتیجه این که :

الف ) این پیمان شکنی و بروز جنگ جمل با نام " خونخواهی عثمان " شروع و توجیه شد و بی نتیجه برای آغاز کنندگان و همراه شوندگان آن به پایان رسید.

ب ) اینکه با طرح این موضوع یعنی خونخواهی عثمان توسط طلحه و زبیر و پیشنهاد آن به عایشه جهت اجرای آن با همراهی کردنشان و پذیرفتن آن بوسیله ی مشارالیها روشن می شود که این دو یعنی طلحه و زبیر از همین زمان " بیعت " خود را با حضرت علی ع شکسته اند. امری که مقدمه ی جنگ جمل گردید . به عبارت دیگر این دو در این جا و با طرح و پیشنهاد این موضوع به عایشه بوده که نشان داده و آشکار کرده اند که در درونشان حتا هنگام بیعت با حضرت علی ع چه می گذشته است. براستی که تنها خداوند یکتا به درون سینه ها و آنچه که آشکار می شود؛ آگاه است و این قدر افراد را می گرداند تا ماهیت شان برای دیگران روشن شود که آیا اخلاص داشته اند در آنچه که به ظاهر نشان می داده اند یا آنکه در درونشان مرض و نفاق و تردید و ... بوده است.

5- با این توضیحات ؛ هم اکنون پرسش اینکه آیا طلحه و زبیر بر اساس مصلحتی و به اصطلاح جهت همرنگ شدن با جماعت به بیعت با علی ع دست یازیده بودند؟ و آیا قصدشان حذف علی ع بوده است؟ اگر اینگونه است پس چرا آنان بیعت کردند.؟ بیعت با علی ع که اجباری نبوده است. مردم و نیز این دو نفر پس از کشته شدن خلیفه ی سوم به اراده و آگاهی خود آمدند و او را بر گزیدند و با وی بیعت کردند. یا آنکه با این بیعت کردن می خواسته اند آنچه که در درونشان می گذرد و انگیزه ی اصلی آنها بوده است را در این قالب عملی کنند؟ یعنی همانطور که گذشت حذف علی ع . کاری که خلفای سه گانه ی پیشین نکردند و در پی آن نبودند ضمن اینکه از وجود علی ع نیز در هنگام خلافتشان بهره ها بردند و مشورت ها گرفتند...

     در واقع اگر این دو در پی این هدف و به عبارتی حذف فیزیکی حضرت علی ع بوده اند؛ بنابراین چاره و راه گریز را در این بیعت و تحت لوای آن دیده اند چرا که فضایل و تقوای الاهی علی ع بر هیچکس از همگنان او حتا خلفای سه گانه یعنی ابوبکر، عمر و عثمان نیز پوشیده نبوده است.Ü نتیجه این که آنان این انگیزه را با بیعت کردن و عهد بستن با حضرت علی ع می خواسته اند تحقق ببخشند.

     اگر برای آنان موضوع خونخواهی عثمان مطرح بوده است؛ باز پرسش اینکه چرا بلافاصله پس از کشته شدن عثمان نرفتند و از قاتلین او تقاص پس نگرفتند و در واقع خونخواهی نکردند؟ اگر می دانسته اند که آنان چه کسانی هستند. زیرا که این دو این موضوع را ضمن طرح مساله و آنچه در درونشان بوده برای اینکه جلب همراهی مشارالیها را بنمایند به عایشه گفته و پیشنهاد داده بودند که قاتلین خلیفه ی مقتول را می شناسند. اصلن چرا حال که آن حضرت برابر انتخاب مردم و از جمله این دو نفر خلیفه ی مسلمین و امیر مومنین شده و با او نیز بیعت کرده و میثاق بسته اند باید یاد این موضوع بیفتند که بایسته است جهت خونخواهی عثمان اقدام کنند؟ مگر قاتلین خلیفه سوم به زعم آنان برایشان ناشناخته بوده اند؟چرا نخست همراه و شاید پیشاپیش مردم رفتند و ضمن انتخاب با حضرت علی ع بیعت کردند؟ اصلن چرا پیش از بیعت با آن حضرت شرط نکردند که اگر مثلن از قاتلین عثمان تقاص پس بگیرد با وی بیعت می کنند تا حضرت نیز نظر خود را پیش از بیعت بگوید؟ و باز چرا گذاشتند کار به این جا بکشد و خلیفه ی سوم پس از مدتی محاصره کشته شود و هم اکنون بخواهند به خونخواهی عثمان به پا خیزند؟ چرا هنگامی که منزل خلیفه ی سوم در محاصره بود از او دفاع نکردند که حالا بخواهند پس از کشته شدنش به خونخواهی او بر خیزند و ... ؟ چرا همانند زمان خلفای پیشین عهد و بیعت خود را با خلیفه زمان که خود او را انتخاب کرده بودند و ناشی از امر دیگری همچون شورایی بودن و یا انتخاب خلیفه ی پیش از او نبوده و خیلی هم خوب او را می شناخته اند و از پرهیزگاری و فضایلش که خدا به وی عطا کرده بود و او خود را بدانها آراسته بود، عمل نکردند و بر عهد و پیمان خود باقی نماندند؟ و ...

6- همه ی این ها که در بالا به ویژه بند 5 ذکر شد می رساند که دلایل عدم اقدام مستقیم آنها در مقابله و یا حذف علی ع این بوده است که طلحه و زبیر برای عملی کردن نیت خود بدنبال دستاویزهایی بوده اند که مقدمه  ی آن به ظاهر بیعت کردن با حضرت علی ع همراه سایر مردم بیعت کننده با وی و تالی یا توجیه گر آن نیز زیر نام " خونخواهی عثمان " بوده است. و تحقق و اجرایی کردن آن که لازمه اش گردآوری عِده و عُده ی هر چه بیشتر بهتر است؛ تمسک جستن و وسیله قرار دادن و به جلو انداختن کسی است که نه قائم به خود که قائم به دیگری دست کم برخوردار از محبوبیت و اعتباری عام در بین مسلمانان و مومنین باشد، و بدیهی است که او کسی جز عایشه نمی توانسته باشد. چرا که از یک سو همسر خاتم النبیین ص است و از سوی دیگر اینکه از همسران پیامبر به عنوان " ام المومنین " [9] در قرآن یاد شده است. عایشه؛ کسی که وقتی براساس این نسبت ها و مستندات و اعتبارها و جایگاهها، بین مردم برود و سخنی بگوید و چیزی بخواهد؛ روشن است که خیلی راحت خیل مردم از مومنین گرداگرد او برای همراهی اش جمع شوند تا بدون تحقیق و یا مدنظر قرار دادن آیات قرآن، برآورنده ی نیت هایش باشند به خصوص این که صحبت از : خونخواهی خلیفه ی مقتول –عثمان- " در میان باشد و همراه او کسانی همچون طلحه و زبیر از یاران پیامبر گرامی اسلام و بیعت کنندگان به سه خلیفه ی پیشین.

7- روشنتر و پرسش دیگر این که آیا با این موارد نمی توان نتیجه گرفت که طلحه و زبیر پس از بیعت با حضرت علی ع و اجازه گرفتن از او برای انجام حج و موافقت او با این مقوله؛ با همین نیت و قصد درونی نیز به مکه رفته اند؟ بخصوص این که عایشه نیز برای انجام حج عمره از قبل در مکه بوده است؟ و مهمتر اینکه از قبل و به هنگام محاصره ی منزل عثمان این برنامه ریزی ها بعمل آمده است؟ مبنی بر دانش به اینکه اگر بدنبال این محاصره عثمان کشته شود، بنابراین قطع به یقین مردم به سراغ کسی جز علی ع به عنوان خلیفه ی برگزیده از میان خود نخواهند رفت. و ...

8- و آیا با این تعابیر و تحلیل ها به روشنترین نتیجه نمی رسیم که عایشه همسر پیامبر گرامی اسلام ص نیز خود بدنبال این کار بوده است تا دست کم به مانند بیست و پنج سال قبل و زمان و روش خلفای قبل، حضرت علی ع را در حاشیه ببیند تا به عنوان خلیفه ی مسلمین آنهم به انتخاب و بر اساس بیعت خودشان؟ و بنابراین از این جهت با پیشنهاد طلحه و زبیر موافقت نموده است تا به مقابله ی با او بر خیزد؟  چرا که او و حتا همه ی همگنان او در آن زمان و سرزمین به خوبی می دانسته اند که عمر خلیفه ی دوم، حضرت علی ع را به عنوان یکی از اعضای شورای منتخب خود برگزید تا خودشان از میانشان یکی را به عنوان جانشین خلیفه ی دوم انتخاب کنند که این امر اتفاق افتاد و عثمان به عنوان خلیفه ی سوم انتخاب شد. البته با یادآوری این نکته که طی پیشنهاد به اصطلاح ائتلاف از میان اعضای شورا، علی ع هر گز راضی نشد که علاوه بر کتاب قرآن و سنت پیامبر بر اساس روش خلفای گذشته عمل نماید بلکه پاسخ داد که پس از کتاب خدا و سنت پیامبر بر اساس استنباط خود در امر خلافت در صورت برگزیده شدن به پیش خواهد رفت و ... خلاصه اینکه در حالی که او در جنگ جمل سوار بر شتر است و فرماندهی سپاه بصره و در واقع اصحاب جمل را به عهده دارد؛ اما در سوی دیگر کارزار برادرش محمدبن ابابکر دارد در کنار علی و سپاه او به عنوان یک فرمانده با جملیان می جنگد.! آیا اگر حق با او و طلحه و زبیر بود؛ بایسته تر نبود که محمدبن ابابکر نخستین همراه خواهرش می بود؟ در حالی که از سوی دیگر فرزند خلیفه ی دوم عبدالله بن عمر نیز هر چند در زمینه ی حرکت به عراق، علی ع را همراهی نکرد؛ اما در سپاه عایشه نیز نرفت تا به عنوان یک پیمان شکن جای بگیرد.

9- نتیجه این که در این جنگ حق آمد و باطل رفت و ناکثین نتیجه ی کار خود را دیدند. و البته تمام اینها مرتبط با این دنیای ناکثین زمان حضرت علی ع بود که مورد بحث است و گر نه هر ناکثی عقوبت کار خود را خواهد دید. و آخرت و عاقبت این گروه در سرای دیگر را فقط خداوند یکتا می داند که به آیاتی از قرآن کریم پیرامون آنها در بالا اشاره شد.